شورايعالي آمايش سرزمين در جلسه مورخ ۱۳۹۹/۱۲/۱۱، در راستاي عمل به تكليف جزء ۱ بند الف ماده ۲۶ قانون برنامه ششم توسعه كشور و به استناد بند الف ماده ۳۲ قانون احكام دائمي برنامه هاي توسعه كشور (مصوب ۱۳۹۵/۱۱/۱۰ مجلس شوراي اسلامي)، اسناد آمايش استان ها، ممهور به مهر دبيرخانه شورايعالي آمايش سرزمين را تصويب نمود.

آمایش سرزمین به عنوان دانش مهندسی تدابیر توسعه در قلمروهای سرزمینی که متصف به سه ماموریت اصلی آینده نگاری سیاست گذاری و فرصت سازی توسعه سرزمین است علی رغم برخورداری از پیشینه نزدیک به نیم قرن در نظام برنامه ریزی و مدیریت توسعه در کشور آن گونه که شایسته است نتوانسته در ریل گذاری استقرار نظام راهبری توسعه سرزمین کاهش تفرقها و ناکارآمدیهای نظام برنامه ریزی بخش محور و نهادینه سازی رویکرد یکپارچه نگر به موضوع کشورداری موفق عمل نماید. مهمترین مانع فراروی این ناکامی را باید در ابهام و کژتابیهای مفهومی و نیز فقدان قوانین و مقررات و جایگاه قانونی مشخص و الزام آور جستجو نمود.
با این حال در سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ با ابلاغ قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور بند الف ماده (۳۲) و برنامه ششم توسعه کشور جزء یک بند الف ماده (۲۶) فصلی نوین برای آمایش سرزمین در نظام برنامه ریزی و مدیریت توسعه کشور رقم خورد از یک سو برای اولین بار بر اساس بند الف ماده ۳۲ قانون احکام دائمی برنامه های توسعه شورایعالی آمایش سرزمین به عنوان نهاد دائمی سیاست گذار در حوزه آمایش سرزمین تشکیل گردید و از سوی دیگر بر اساس جزء ۱ بند الف ماده ۲۶ قانون برنامه ششم توسعه کشور مقرر گردید اسناد ملی و استانی آمایش سرزمین تهیه و به عنوان اسناد هدایت توسعه فضایی سرزمین ایفای نقش نمایند.
سازمان برنامه و بودجه از ابتدای ابلاغ قانون برنامه ششم توسعه کشور در سال ۱۳۹۶ بر اساس جزء یک بند الف ماده ۲۶ این قانون در تدارک تدوین سند ملی آمایش سرزمین قرار گرفت سند ملی آمایش سرزمین سندی است راهبردی که در چارچوب سیاستهای کلی و اصول هشتگانه آمایش سرزمین، بدنبال نقش آفرینی و رقابت پذیری در شبکه جریانهای منطقه ای و بین المللی دستیابی به اقتصاد متنوع درونزا و ارزش آفرین مبتنی بر سرمایه انسانی فناوری نوآورانه و تخصصها و مزیتهای منطقه ای حفاظت و بهره برداری خردمندانه از منابع طبیعی و محیط زیست؛ سازمان فضایی متعادل منسجم هم پیوند و غیر متمرکز و تعالی جامعه حفظ و تعمیق وحدت یکپارچگی سرزمینی و هویت اسلامی ایرانی است. این سند به عنوان بالاترین مرجع برنامه ریزان و کنشگران برای تصمیم سازی و تصمیم گیری در راهبری توسعه فضایی سرزمین مشتمل بر چشم انداز توسعه فضایی در افق ،۱۴۲۴ اهداف راهبردها، سیاستهای سرزمینی تصویر فضایی افق توسعه یافتگی سرزمین و الزامات تحقق آن است لذا در مردادماه سال ۱۳۹۷ و پس از بررسی و ارزیابی شیوه های مختلف تدوین این سند؛ مسئولیت تهیه مطالعات و گزارشهای این سند به مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری سازمان واگذار و مقرر گردید از ظرفیت حداکثری نخبگان و صاحب نظران در فرایند تدوین سند استفاده گردد.
با توجه به برنامه زمانی و چارچوب تایید شده از سوی شورای راهبری و سیاست گذاری تدوین این سند؛ مجموعاً حدود ۳۱ عنوان مطالعه در قالب حدود ۵۴ مجلد گزارش در تیرماه ۱۳۹۹ تدوین شد. این سند با چشم انداز افق ۱۴۲۴، تلاش دارد تا با بهره گیری از رویکرد آینده نگاری سرزمینی و لحاظ سناریوهای توسعه فضایی سرزمین ضمن شناخت دقیق از نظام مسائل و چالشهای فراروی سرزمین و درک درست ازموقعیت منابع و مزیتهای کشور سازمان فضایی مطلوب توسعه مشتمل بر قطبها کریدورها تخصصهای فعالیتی کانونهای جمعیتی و در نهایت استراتژیهای توسعه فضایی و بارگذاری جمعیت فعالیت و زیر ساخت ها در پهنه سرزمینی را فراروی مدیران و تصمیم گیران کشور قرار دهد و کشور را از تله بخشی نگری به عنوان بزرگترین آفت نظام برنامه ریزی کشور برهاند. لذا با هدف ایجاد اجماع و هم رای میان تمامی ارکان ذی مدخل در فرایند توسعه سرزمینی کشور مطالعات گزارشها و متن سند ملی آمایش در سازمان برنامه و بودجه و همچنین کمیسیون تخصصی شورای عالی آمایش با حضور ۲۵ نماینده از دستگاههای اجرایی به مورد بحث و بررسی گذاشته شد و در نهایت این سند در تاریخ ۱۳۹۹/۱۲/۱۱ در محورهای زیر به تصویب شورای عالی آمایش سرزمین رسید.
چشم انداز توسعه فضایی سرزمین در افق
اهداف
راهبردها و سیاستهای سرزمینی
سازمان فضایی مطلوب سرزمینی در افق ۱۴۲۴
از سوی دیگر مطالعات برنامه آمایش استانها که بررسیهای مقدماتی آن در خصوص ماهیت روش شناسی و محتوا از نیمه اول سال ۱۳۸۴ در دستور کار مرکز ملی آمایش سرزمین (سابق) قرار گرفته بود با آغاز سال ۱۳۸۵ و تهیه و ابلاغ شرح خدمات مطالعات تیپ وارد مرحله عملیاتی شد به علت عدم پیشرفت مورد انتظار در پیشبرد مطالعات آمایش استانها و نیز انجام آسیب شناسیهای متعدد با بهره گیری از نظرات نخبگان و جامعه دانشگاهی شرح خدمات تیپ اصلاح شده در مردادماه ۱۳۹۰ تهیه و مجدداً به استانها ابلاغ گردید. نهایتاً بررسی این مطالعات مجموعاً در حدود ۱۰۰۰ جلد گزارش در ۳۱ استان کشور در شهریور ۱۳۹۸ در جلسات کمیسیون تخصصی شورایعالی آمایش سرزمین به اتمام رسید و نظرات و دیدگاه های اصلاحی ۲۵ دستگاه عضو کمیسیون تخصصی جهت اصلاح نتایج و یافته های این مطالعات به سازمانهای مدیریت و برنامه ریزی استانها ارسال گردید.
با توجه به حجیم بودن مطالعات برنامه آمایش استانها با تدبیر دبیرخانه شورایعالی آمایش سرزمین مقرر شد مهمترین و کلیدی ترین نتایج و یافته های این مطالعات در چهار بخش -۱ سند راهبردی (شامل اهداف بنیادین نقش استان در تقسیم کار ملی و منطقه ای چشم انداز و ماموریتهای توسعه استان راهبردهای پابرجا شکل بندی کلان نظام فضایی استان و برنامه های اجرایی -۲ سند اجرایی شامل تخصصها و اولویت های توسعه استان سیاستهای سرزمینی توسعه بخشها – برنامه های اجرایی ۴ نقشه های استاندارد شده مستخرج از بانک داده های مکانی Geo Data Base یکپارچه شده استانها از مطالعات برنامه آمایش استانها استخراج و در قالب سند آمایش استان جهت طی مراحل بررسی اجماع سازی و تصویب در شورایعالی آمایش سرزمین به دبیرخانه شورایعالی آمایش سرزمین ارجاع گردد. این فرایند در قالب سه گام اصلی تلاش نمود تا فرایند اجماع را از سطح پایین محلی و استانی شورای برنامه ریزی و توسعه استان تا سطح ملی شورایعالی آمایش سرزمین طی نماید در گام اول سند ۱۰ ماده ای هر استان در شورای برنامه ریزی و توسعه استان مورد بررسی و تصویب قرار گرفته و به دبیرخانه شورایعالی آمایش سرزمین ارسال شد در گام دوم جلسات بررسی و اظهار نظر در خصوص محتوای سند در جلسات مشترک با امور بخشی و فرابخشی سازمان برگزار و در گام سوم این اسناد بررسی شده به کمیسیون تخصصی شورایعالی آمایش سرزمین جهت بررسی و تصویب ارسال و نهایتاً این اسناد در تاریخ ۱۳۹۹/۱۲/۱۱ به تصویب شورای عالی آمایش سرزمین رسید با این وصف و بدون اغراق میتوان گفت فرایند مذکور یکی از مشارکتی ترین فرایندهای برنامه ریزی توسعه در تاریخ نظام برنامه ریزی کشور به شمار میرود.
در مجموعه پیش رو تلاش شده است سند آمایش سرزمین مشتمل بر سند ملی آمایش و تمامی ۳۱ سند آمایش استانها که برنامه بلندمدت توسعه سرزمینی و تصویر کننده سیمای آتی توسعه استان میباشد؛ در یک مجموعه سه جلدی گردآوری و به عنوان نقشه راه توسعه سرزمینی کشور به استحضار مدیران و مقامات عالی کارشناسان صاحب نظران و دست اندرکاران توسعه کشور برسد.
در پایان از همه دست اندرکاران تهیه و تصویب سند آمایش سرزمین شامل سند ملی و اسناد استانی از ابتدای انجام مطالعات تا تصویب در شورایعالی آمایش سرزمین از جمله دبیرخانه شورایعالی آمایش سرزمین مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استانها همه دستگاه های اجرایی عضو کمیسیون تخصصی شورایعالی آمایش سرزمین و امور بخشی و فرابخشی سازمان برنامه و بودجه کشور و تمامی مشاوران صاحب نظران ناظرین مطالعات و …. که در تهیه و تدوین این اسناد تلاش و اهتمام وافری داشته اند کمال تشکر و قدردانی را دارم
محمد باقر نوبخت
معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور